از صدای سخن دوست

کاربردهای قرآنی استعجال

واژه استعجال در قالب‌های گوناگون در ۲۰ آیه قرآن آمده است و در همه موارد معنای مذموم دارد. در چهار مورد از این آیات صریحا از استعجال نهی شده است (ذاریات ۵۹ ، احقاف ۳۵ ، انبیا ۳۷ و نحل ۱).

حدود دو سوم آیات استعجال، به اقوامی مربوط می‌شوند که اهل استعجال بوده و به دلیل استعجال، در عذاب الهی به هلاکت رسیده اند. بر اساس آیات ۲۳ و ۲۴ سوره احقاف، قوم حضرت هود به علت جهلشان دچار استعجال شدند و در نهایت به هلاکت رسیدند.

در آیه ۶ سوره رعد، آیه در مقام تعجب از بیان استهزا و تمسخر پیامبر صلی الله علیه و آله توسط کافران و مجرمانی است که با وجود آگاهی از عذاب امت های قبلی به خاطر استعجال در عذاب، همچنان از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم طلب استعجال در عذاب دارند!

به عبارت دیگر انسان طبیعتا موجودی عجول است و در هر کار و در هر چیز که خیر و نفع در آن باشد عجله می کند و عجله را از خدای سبحان می خواهد. پس این خواست بشر سنت اوست که اساسش هواهای نفسانی انسان است.

کاربرد روایی استعجال

استعجال در بیشتر روایات نیز به صورت مذموم آمده است دو محور اصلی روایات عبارتند از :

الف) روایاتی که از استعجال در اجابت‌دعا نهی کرده است.

ب) روایاتی که استعجال در امر حاکمیت حق و ظهور منجی را ناپسند دانسته است.

بر اساس داده های روایی در حوزه مهدویت استعجال در امر حاکمیت حق و ظهور منجی نیز امری مذموم است و معصومان علیهم السلام هشدار داده‌اند فرجام کسانی که استعجال کنند هلاکت خواهد بود. در روایتی آمده است :

عن ابراهیم بن مهزم عن ابیه عن ابی عبد الله علیه السلام قال :ذَکَرْنَا عِنْدَهُ مُلُوکَ آلِ فُلاَنٍ فَقَالَ إِنَّمَا هَلَکَ اَلنَّاسُ‏ مِنِ اِسْتِعْجَالِهِمْ لِهَذَا اَلْأَمْرِ إِنَّ اَللَّهَ لاَ یَعْجَلُ‏ لِعَجَلَةِ اَلْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا اَلْأَمْرِ غَایَةً یَنْتَهِی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا

مهزم گوید: خدمت امام صادق علیه السلام از سلاطین آل فلان (بنى عباس) سخن به میان آوردیم، حضرت فرمود: مردم بواسطه شتابشان براى این امر هلاک گشتند. همانا خدا براى شتاب بندگان، شتاب نمی کند، براى این امر پایانى است که باید به آن برسد، و اگر مردم به آن پایان رسیدند ساعتى پیش و پس نیفتند.

با توجه به سیاق به روایت و دیدگاه شارحان و روایات دیگر که «صاحب الامر» را امام مهدی علیه السلام معرفی می‌کنند مراد از «لهذا الامر» تحقق ظهور و تشکیل حکومت حق توسط حضرت ولی عصر علیه السلام است.

بر اساس روایت دیگر امام صادق علیه السلام در مواجهه با کسانی که به دلیل حرص، بر ظهور دین حق استعجال داشتند چنین فرمودند «همانا خدا به خاطر شتابزدگی بندگان عجله نمی‌کند». ناگفته پیداست که مصداق اتم ظهور حق، ظهور امام زمان علیه السلام و گسترش عدل الهی توسط ایشان است.

در روایت دیگر آمده است :

صقر ابن ابی دلف می گوید از ابو جعفر محمد بن علی الرضا علیهما السلام شنیدم که فرمود : امام و پیشوای پس از من پسرم علی است. فرمان او فرمان من است .... و تعیین کنندگان وقت در غیبت، دروغ می‌گویند، مستعجلان در آن به هلاکت می رسند، و تسلیم شدگان در آن نجات می یابند.

استعجال در مهدویت

یکی از آفت‌های انتظار استعجال است. استعجال ، طلب ظهور قبل از رسیدن وقت آن است که در اصطلاح به آن استعجال ظهور گفته می شود. در فرهنگ صحیح مهدویت، انسان منتظر، همیشه ظهور امام غائبش را از خدا می‌خواهد و برای تعجیل در امر فرج امام زمان دعا می‌کند. امّا هیچ وقت عجله نمی‌کند؛ چراکه به دنبال شتاب زدگی در انسان منتظر، روحیه ناامیدی به وجود می آید و از طرفی انسان آرامش و صبوری خود را از دست می دهد و حالت تسلیم بودنش به شکایت و گله‌مندی تبدیل می شود.

برخی از آسیبهای استعجال در ظهور در دو بعد اعتقادی و رفتاری عبارتند از :

• پدید آمدن روحیه ناامیدی در مستعجل
• خروج از تعادل در اطاعت از معصومین
• روی آوری به وقّاتون
• پیدایش و پیروی از مدعیان دروغین مهدویت
• تعارض و درگیری با مؤمنین و تشتت آرا

استعجال و تعجیل هر دو از زبان ائمه صادر شده است. استعجال امر پسندیده ای نیست و انسان نباید در کاری عجله کند. در روایات آمده که ائمه فرمودند: کسانی که اهل استعجال هستند، هلاک و گمراه می شوند. نباید در امر فرج امام استعجال داشت.

اما توقیعی در این موضوع از امام زمان علیه السلام صادر شده که حضرت فرمودند: دعا بسیار کنید تا در فرج تعجیل شود. یا امام در توقیع دیگری فرمودند: اگر شیعیان ما در اینکه به تعهداتشان عمل کنند،‌ اجتماع قلبی داشته باشند، موجب تعجیل در دیدار ما می شود.

از مصادیق استعجال، تطبیق های غیرعلمی در مورد ظهور، یا قیام های کوری است که صورت می گیرد و افرادی فکر می کنند قیام باعث ظهور می شود. این کارهای ناپخته و غیرمنطقی را استعجال می گویند که در روایات نهی شده است. در مقابل تعجیل را داریم که انسان با اطاعت از فرمایشات اهل بیت علیهم السلام ببیند چه کارهایی در ظهور موثر است و آنها را انجام دهد تا خدای متعال نیز در ظهور تعجیل فرماید